Ulica
Esterki
Miasto Kazimierzowskie
Między ul. Szwarlikowską a Szpitalną
Do dziś trwają spory, czy Estera Małach – słynąca z urody córka (według innych źródeł wnuczka) szanowanego żydowskiego kupca i lekarza z Opoczna była postacią historyczną, czy żyła tylko w legendzie. Dziwne, że o Esterce milczy Jan z Czarnkowa, który należał do bliskiego otoczenia króla Kazimierza III Wielkiego i w swojej kronice cytował jego testament, a pisze o niej w swoich „Rocznikach” dopiero Jan Długosz. „Król polski Kazimierz (…) wziął sobie za nałożnicę kobietę żydowskiego pochodzenia Esterę, z powodu niezwykłej urody. (…) Również na prośbę wspomnianej nałożnicy Ester dokumentem królewskim przyznał wszystkim Żydom mieszkającym w Królestwie Polskim nadzwyczajne przywileje i wolności, które ciężko obrażają Majestat Boży. (…) Jest też rzeczą ohydną i godną potępienia, że córki zrodzone z tej Żydówki, Estery pozwolił wychować w religii żydowskiej”. Poza córkami Esterka - co również wiemy od Długosza - miała urodzić Kazimierzowi dwóch synów: Niemira i Pełkę.
Jan Długosz wie nawet, kiedy Kazimierz zapałał afektem do pięknej Żydówki – około 1356 roku, kiedy to znudziła mu się kolejna żona, czeska mieszczka Krystyna Rokiczana, a nie zdążył jeszcze ożenić się z księżniczką śląską Jadwigą. Ponoć Kazimierz kochał Esterkę tak bardzo, że podarował jej niejeden dom, a nawet zamek. Czy także Esterkę po pewnym czasie porzucił? A może zmarła, jak chcą jedni, będąc jeszcze królewską kochanką? Według kolejnej wersji umarła z rozpaczy po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 roku.
„Wydaje się wątpliwe, by Długosz mógł swym tekstem o królewskiej kochance dać początek nieznanej wcześniej wśród Żydów czy chrześcijan fabule. Jest mało prawdopodobne, by kronikarz całą tę historię wymyślił. Mylił (…) fakty, naginał je, by uczynić przesłanie swych tekstów bardziej czytelnym, ale nie wymyślał nieistniejących zdarzeń” - pisze mediewistka Hanna Zaremska w książce „Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina krakowska”.
Trudno powiedzieć, dlaczego akurat Esterka, spośród wszystkich królewskich kochanek, zakorzeniła się tak mocno w kulturze i tradycji. Przyznawało się do niej, i przyznaje nadal, kilkanaście polskich miast. Przede wszystkim Opoczno, skąd miała pochodzić i podkrakowski Łobzów (dziś dzielnica Krakowa), gdzie ponoć została pochowana i gdzie do lat 50. XX wieku istniał Kopiec Esterki, który ponoć kazał usypać Kazimierz Wielki po śmierci ukochanej. Piękną Żydówkę w swojej historii lokuje też równie chętnie Bochotnica, Kazimierz Dolny, Niepołomice, Przedbórz, Rzeszów, Sandomierz czy Wislica. Także Radom, gdzie jedną z kamieniczek na Rynku nazwano Domem Esterki. Bo Esterka miała mieszkać w Radomiu i to tu, w domu podarowanym przez króla, Kazimierz Wielki ją odwiedzał.
Romans polskiego króla i żydowskiej mieszczki znalazł też odzwierciedlenie w literaturze – nie tylko polskiej, także niemieckiej czy rosyjskiej. Ignacy Krasicki w X pieśni „Myszeidy” pisał: „Trunkiem się wielkie dusze upodlały: Leszków i Mieszków on na złe przemienił. (…) Kazimierz — wielki! a przecie kwaterką łykał miód smaczny w Łobzowie z Esterką”. O Esterce i Kazimierzu wspomina także Józef Ignacy Kraszewski w powieści „Król chłopów”; słynnej parze dwutomową powieść „Kazimierz Wielki i Esterka” poświęcił Aleksander Bronikowski. Aron Zeitlin poświęcił kochankom dramat „Esterke”, Feliks A. Bernatowicz powieść „Nałęcz. Romans z dziejów polskich”, a Tadeusz Bułharyn opowiadanie „Esterka”.
