Kościół garnizonowy na pl. Konstytucji 3 Maja w kształcie, który znamy teraz, istnieje od niespełna 100 lat. Wcześniej była to cerkiew prawosławna usytuowana na placu Soborowym. W społeczności prawosławnej koncepcja wybudowania własnej, prawosławnej świątyni w Radomiu pojawiała się od lat 70. XIX w. Był to czas, gdy liczba parafian wzrastała, a architektura ówczesnej cerkwi (obecnie kościół pw. św. Trójcy) była obca duchowi prawosławia. Fakt współistnienia cerkwi w jednym kompleksie z budynkami więzienia, również budził wiele kontrowersji.
Uroczyste położenie kamienia węgielnego pod budowę nowego soboru odbyło się 1 czerwca 1897 r., a cerkiew pw. św. Mikołaja została wzniesiona w 1902 r. Za projekt odpowiadał Michaił Preobrażeński, rosyjski architekt. Całkowity koszt budowy i wyposażenia soboru wyniósł 128 479 rubli. Architektura świątyni nawiązywała do eklektycznych form cerkiewnych. Monumentalny budynek powstał na planie kwadratu (krzyża greckiego), był ozdobiony pięcioma kopułami zwieńczonymi pozłacanymi bizantyjskimi kulami i krzyżami. Wnętrze miało bogaty wystrój, wyposażenie i złotą ornamentykę. Sobór miał trzy ołtarze i ozdobną, pokrytą ikonami ścianę (ikonostas). Do świątyni prowadziły trzy wejścia (dwoje drzwi, poza tymi do zakrystii, były dębowe, dwuskrzydłowe). Z zewnątrz świątynia była ozdobiona ikonami. Sklepienie wewnątrz podtrzymywały cztery masywne fi lary połączone ze sobą arkanami, które rozdzielały świątynię na trzy części. Podłoga w całej cerkwi była wykonana z kamiennej terakoty; drewniana była położona na ambonach i ołtarzach. Parafia była użytkowana do 1915 r., a w 1918 r. – po
zakończeniu I wojny światowej – obiekt przejęło Wojsko Polskie. Budynek był zniszczony działaniami wojennymi, dlatego początkowo miał zostać zaadaptowany na Muzeum Ziemi Radomskiej.
Ostatecznie został przebudowany w latach 1925-32 na kościół garnizonowy pw. Stanisława Biskupa. Projekt Kazimierza Prokulskiego i Alfonsa Pino był w stylu neoklasycystycznym. Zmiany objęły wnętrze i elewację; narożne kopuły zostały zlikwidowane, a centralną przebudowano. Fasada została wzbogacona czterokolumnowym portykiem. Elewacja została ozdobiona pilastrami jońskimi, okna natomiast zyskały dekoracyjne obramowania. W podziemiach zlokalizowana została
kaplica. Kościół przeszedł generalny remont w latach 2005-2009. Wnętrze wraz z ołtarzem głównym zostało odnowione, wymieniona została także instalacja. Co się tyczy elewacji, zyskała ona nowy koloryt, przykościelny plac został wyłożony kostką, a teren ogrodzony. Parafia wojskowa pw. Świętego Stanisława Biskupa w Radomiu znajduje się w Dekanacie Sił Powietrznych – Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. Swoją posługą obejmuje żołnierzy oraz pracowników Resortu Obrony Narodowej wraz z rodzinami ze wszystkich jednostek garnizonu Radom i Grójec.
Korzystałam z „Renowacje i Zabytki” nr 1 (46), 2014 r.; ks. Jarosław Antosiuk „Radomskie prawosławie”. Radom 2003; przy współpracy z Renatą Smorongowicz.
