Wojenne losy dzieł sztuki
Obraz Malczewskiego zaginął w czasie II wojny światowej. Najprawdopodobniej pozostał w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie aż do wybuchu Powstania Warszawskiego w 1944 r. Po jego upadku wiele ze znajdujących się jeszcze w obrębie miasta zbiorów padło ofiarą grabieży, lub uległo zniszczeniu, inne wywieziono do składnic na Dolnym Śląsku, w Austrii i Niemczech. Losy dzieła Malczewskiego pozostawały nieznane do listopada 2019 r., kiedy to Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zostało poinformowane przez Muzeum Narodowe w Warszawie, że obraz został wystawiony na sprzedaż w domu aukcyjnym Roseberys w Londynie. Wcześniej, w 1997 r. dzieło zostało zakupione na licytacji w domu aukcyjnym Christie’s w Nowym Jorku.
W wyniku negocjacji prowadzonych przez ministerstwo bezpośrednio z dotychczasowym posiadaczem - Kevinem McCormackiem, podjął on decyzję o dobrowolnym i bezwarunkowym zwrocie obrazu do Polski. Za ten gest, rzadko spotykany w praktyce restytucyjnej, p. McCormack został uhonorowany dyplomem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Historia obrazu
Obraz „Przy fortepianie” jest dziełem wczesnym, z okresu nauki malarza. Przedstawia siostry Jacka Malczewskiego – Helenę i Bronisławę – w trakcie lektury i muzykowania, ma charakter prywatny, daje wgląd w rodzinne życie Malczewskich w Radomiu. Jak wiadomo, ojciec malarza, Julian Malczewski przykładał wagę do starannego wychowania swoich dzieci, dbając o znajomość historii, literatury, języków obcych. Dzieło reprezentuje realistyczny nurt salonowych przedstawień, intymnych eleganckich wnętrz o dyskretnym uroku codzienności, jakie malowali w tym czasie zarówno artyści francuscy, jak i niemieccy. Prawdopodobnie ze względu na osobisty charakter dzieła znajdowało się ono w kolekcji rodzinnej Heleny Karczewskiej (sportretowanej jednej z sióstr artysty) i nie było prezentowane na żadnej z licznych wystaw tego wybitnego malarza, o czym świadczy brak stosownych adnotacji w licznych katalogach wystaw monograficznych.
Powrót do kraju po 76 latach
W poniedziałek 22 czerwca, odbyła się uroczystość przekazania przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego odzyskanego obrazu Jacka Malczewskiego „Przy fortepianie” do Muzeum Narodowego w Warszawie. Prof. Andrzej Gliński Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego podkreślił, że obraz powrócił do Polski dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, polskich muzealników oraz dotychczasowego posiadacza dzieła. Osobą, która walnie przyczyniła się do rozpoznania dzieła jest kierowniczka Działu Sztuki Dawnej naszego Muzeum – Paulina Szymalak – Bugajska, której minister złożył podziękowania.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nadal poszukuje ponad 70 obrazów autorstwa Jacka Malczewskiego będących polskimi stratami wojennymi. Najbardziej znane wśród nich to: „Autoportret” z ok. 1910 r., „Portret Juliusza Hermana i dr Brzezińskiego” z 1886 r., czy „Portret Xawerego Branickiego” z 1908 r.
